Σχετικά με εκείνες τις περιοχές που ένα άτομο είναι πολύ εξοικειωμένο (έχει καλή γνώση για κάτι), ξέρει πώς θα πρέπει να είναι η σκηνή (ή η περιοχή). Για παράδειγμα, αν ένα άτομο έχει εργαστεί σε ένα συγκεκριμένο είδος δουλειάς για πολλά χρόνια, πιθανά να έχει εξοικείωση με τα καλύτερα εργαλεία και τον εξοπλισμό που πρέπει να χρησιμοποιεί, τους πιο αποδοτικούς τρόπους και τις ασφαλέστερες διαδικασίες που πρέπει να ακολουθηθούν, πώς γίνονταν τα πράγματα πριν μερικά χρόνια και πώς έχουν αλλάξει τα πράγματα. Θα μπορούσε να εντοπίσει εύκολα τα αρνητικά σημεία, όπως κάποιον που χρησιμοποιεί το λάθος εργαλείο για μια δουλειά. Όταν δεν είναι κανείς εξοικειωμένος με το πώς θα έπρεπε να είναι η σκηνή, δεν μπορεί να εντοπίσει εύκολα τα αρνητικά σημεία (παράλογα δεδομένα) σ’ αυτήν.

Το να γνωρίζεις πώς πρέπει να είναι μια σκηνή, είναι το ίδιο πράγμα με το να γνωρίζεις ποια είναι η ιδανική σκηνή γι’ αυτή την περιοχή. Ιδανικός σημαίνει τέλειος ή ο καλύτερος δυνατός. Αν κάποιος δε γνωρίζει την ιδανική σκηνή ή την ιδανική κατάσταση, τότε δε θα μπορεί να παρατηρήσει τα πράγματα που δεν είναι ιδανικά.

Για παράδειγμα, αν στέλναμε έναν αγρότη σ’ ένα ταξίδι ιστιοπλοΐας, αυτή θα ήταν μια περιοχή με την οποία δεν είναι εξοικειωμένος. Μ’ έναν ελαφρύ άνεμο (δηλαδή ταχύτητας περίπου 35 μιλίων ή 50 χιλιομέτρων την ώρα), τα πανιά και τα σχοινιά θα έτριζαν και τα κύματα θα χτυπούσαν το κύτος του πλοίου (το κάτω μέρος και τις πλευρές ενός πλοίου). Βλέποντας και ακούγοντας όλα αυτά τα πράγματα, ο αγρότης θα ήταν σίγουρος ότι το πλοίο είναι σχεδόν έτοιμο να βυθιστεί. Δεν έχει καμία εξοικείωση με το πώς θα έπρεπε να ακούγονται και να φαίνονται τα πράγματα, κι έτσι του ξεφεύγουν τα πραγματικά αρνητικά σημεία που υπάρχουν και μπορεί να νομίζει ότι τα θετικά σημεία είναι αρνητικά σημεία.

Όμως, μια γαλήνια και ωραία μέρα ο αγρότης βλέπει ένα πολύ μεγάλο πλοίο να πλησιάζει σε απόσταση 150 μέτρων την πλευρά του πλοίου του. Το μεγαλύτερο πλοίο αρχίζει να έρχεται όλο και πιο κοντά στο πλοίο που βρίσκεται ο αγρότης και ο αγρότης νομίζει ότι όλα είναι μια χαρά.

Ένας έμπειρος αξιωματικός στο πλοίο μπορεί να τρέχει, προσπαθώντας να αποφύγει τη σύγκρουση με το μεγαλύτερο πλοίο και το μόνο που θα σκεφτόταν ο αγρότης είναι ότι ο αξιωματικός δεν έχει καλούς τρόπους! Καθώς ο αγρότης, δεν έχει την παραμικρή εξοικείωση με τη θάλασσα και δεν έχει καμία ιδανική σκηνή για το τι σημαίνει ομαλή και ασφαλής ναυσιπλοΐα, δε θα μπορούσε να δει πραγματικά αρνητικά σημεία, εκτός κι αν πνιγόταν. Ωστόσο, ένας έμπειρος ναυτικός είναι κάποιος που είναι εξοικειωμένος με τα πάντα σχετικά με τα πλοία και τη ναυσιπλοΐα. Αναγνωρίζει τα αρνητικά σημεία ακόμα και σε μικρά πράγματα τα οποία είναι παράλογα.

Από την άλλη πλευρά, εάν ο ναυτικός βρισκόταν σ’ ένα αγρόκτημα, θα του διέφευγε εντελώς ότι υπήρχε κάποια ασθένεια που επηρέαζε το σιτάρι (επομένως το σιτάρι δε θα μπορούσε να πουληθεί και το αγρόκτημα δε θα έβγαζε χρήματα από το σιτάρι). Δε θα εντόπιζε ότι μια πύλη ήταν ανοιχτή (για παράδειγμα, αφήνοντας τις αγελάδες ή τα άλλα ζώα να περιπλανηθούν και να χαθούν). Ο ναύτης δε θα έβλεπε κανένα αρνητικό σημείο σε αυτή τη φάρμα, αλλά ο αγρότης θα έβλεπε τα ίδια πράγματα και θα ήξερε αμέσως ότι το αγρόκτημα ήταν σε τόσο κακή κατάσταση, που δε θα μπορούσε να συνεχίσει να λειτουργεί.

Ο κανόνας είναι:

ΕΝΑ ΑΤΟΜΟ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΧΕΙ ΜΙΑ ΙΔΑΝΙΚΗ ΣΚΗΝΗ ΜΕ ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΝΑ ΣΥΓΚΡΙΝΕΙ ΤΗΝ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΣΚΗΝΗ.

Αν ένας υπάλληλος δεν έχει ιδέα για το τι γίνεται πραγματικά σ’ έναν οργανισμό και πώς θα πρέπει να λειτουργεί, τότε θα του διαφεύγουν αρνητικά σημεία που είναι ολοφάνερα.

Ένα παράδειγμα είναι όταν ένας έμπειρος εκτελεστικός που επισκέπτεται έναν οργανισμό, προσπαθεί να δείξει στα καινούρια μέλη του προσωπικού (που δεν έχουν καμία ιδανική σκηνή και καμία εξοικείωση με τον οργανισμό) τι πάει στραβά με τον οργανισμό. Διορθώνουν ότι τους λέει να κάνουν (ενώ δρουν σαν να μη θέλουν να το κάνουν), αλλά μετά σταματούν τη στιγμή που εκείνος φεύγει. Καθώς δεν έχουν καμία εξοικείωση με το τι είναι ένας οργανισμός ή καμία ιδανική σκηνή για το πώς θα ήταν ένας τέλειος οργανισμός, αυτά τα καινούρια μέλη του προσωπικού δε βλέπουν τίποτα λάθος και τίποτα σωστό!

Οι συνέπειες αυτής της κατάστασης είναι κι αυτές παράλογες. Μπορεί να δεις έναν ανεκπαίδευτο εκτελεστικό να απολύει όλους τους ανθρώπους που είναι πολύ παραγωγικοί και να κρατάει τους τεμπέληδες ή τους άχρηστους. Ας πούμε ότι η δική του ιδανική σκηνή ήταν ένας ήσυχος οργανισμός. Έτσι απολύει όποιον κάνει φασαρία ή όσους λένε σε άλλους ανθρώπους ότι θα πρέπει να εργάζονται. Αγνοεί τις στατιστικές. Αγνοεί τα πράγματα που θα έπρεπε να προσέχει, απλώς και μόνο επειδή έχει μια λανθασμένη ιδανική σκηνή και δεν έχει καμία εξοικείωση με το τι αποτελεί μέρος μιας σωστής σκηνής.

Λάθη Παρατήρησης

Όταν η σκηνή δεν είναι οικεία, πρέπει να κοιτάξει κανείς επίμονα για ν’ αποκτήσει επίγνωση των πραγμάτων. Σίγουρα θα έχεις παρατηρήσει τουρίστες που το κάνουν αυτό. Ωστόσο, ένα άτομο που έχει ζήσει εκεί για πολύ καιρό «βλέπει» πολύ περισσότερα απ’ ό,τι βλέπουν οι τουρίστες, ακόμα κι όταν απλώς περπατάει στον δρόμο.

Είναι εύκολο να μπερδέψεις το ασυνήθιστο δεδομένο με το «σημαντικό δεδομένο». Το «Ήταν μια ζεστή μέρα για χειμώνα» μπορεί να είναι ένα ασυνήθιστο δεδομένο, αλλά είναι χρήσιμο μόνο εάν αποδειχθεί ότι τα πάντα είχαν παγώσει εκείνη την ημέρα ή εάν αυτό υποδείκνυε κάποιο άλλο αρνητικό σημείο.

Τα περισσότερα λάθη στην παρατήρηση γίνονται επειδή κάποιος δεν έχει καμία ιδανική σκηνή ή επειδή δεν είναι εξοικειωμένος μ’ αυτή.

Ωστόσο, υπάρχουν κι άλλες πηγές λάθους.

Το «να εκλογικεύεις» είναι η βασικότερη από αυτές. Εκλογίκευση σημαίνει ότι το άτομο προσπαθεί πολύ έντονα να κάνει παράλογες πληροφορίες ή καταστάσεις να φαίνονται λογικές, σε σημείο που φαντάζεται, επινοεί ή είναι πρόθυμο να δεχτεί ψευδείς λόγους προκειμένου να τις εξηγήσει. Οι άνθρωποι υποθέτουν ότι κάτι είναι σωστό, όπως για παράδειγμα με το να φαντάζονται ότι υπάρχει κάτι, αντί να βλέπουν ότι στην πραγματικότητα αυτό το κάτι λείπει. Φαντάζονται ένα ψευδές δεδομένο, επειδή μια ακολουθία είναι εσφαλμένη ή της λείπει ένα βήμα.

Για παράδειγμα, υπάρχει ένα κουτί για να βάλεις το εισιτήριό σου όταν μπαίνεις στο θέατρο, αλλά το άτομο που είναι συνήθως εκεί για να πάρει το εισιτήριό σου λείπει. Αυτό δεν παρατηρείται και οι άνθρωποι απλώς φαντάζονται ότι είναι εντάξει γι’ απόψε να βάλουν τα εισιτήριά τους στο κουτί. Αλλά αποδεικνύεται ότι το άτομο που έπαιρνε τα εισιτήρια είχε αργήσει και, ως αποτέλεσμα, μερικοί άνθρωποι μπήκαν μέσα έτσι κι αλλιώς. Δεν αγόρασαν ένα εισιτήριο και απλά μπήκαν στο θέατρο χωρίς εισιτήριο.

Είναι πολύ παράξενο το πόσο εύκολα δέχονται οι άνθρωποι αυτά τα επινοημένα δεδομένα που δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα. Ο λόγος γι’ αυτό είναι ότι μια παράλογη ακολουθία είναι δυσάρεστη. Για να μειώσουν την ενόχληση που τους προξενεί, διαστρεβλώνουν αυτό που οι ίδιοι παρατηρούν, αγνοώντας το αρνητικό σημείο και συμπεραίνοντας κάτι διαφορετικό.

Ακριβής Παρατήρηση

Υπάρχουν ορισμένες προϋποθέσεις που είναι απαραίτητες για να γίνει ακριβής παρατήρηση.

Η πρώτη από αυτές είναι το μέσο αντίληψης, η όραση, η ακοή κ.λπ., μέσω των αισθήσεων. Αυτό μπορεί να συμβεί είτε επικοινωνώντας από απόσταση (για παράδειγμα, διαβάζοντας, ακούγοντας ή βλέποντας κάτι που στάλθηκε από μια άλλη περιοχή) είτε με άμεση παρατήρηση, αίσθηση ή εμπειρία.

Η δεύτερη είναι μια ιδανική σκηνή για το πώς θα έπρεπε να είναι μια περιοχή.

Η τρίτη είναι η εξοικείωση με το πώς είναι μια τέτοια σκηνή, όταν τα πράγματα πηγαίνουν καλά ή άσχημα.

Η τέταρτη είναι να καταλαβαίνεις τα θετικά σημεία (τα σωστά πράγματα), όταν είναι παρόντα.

Η πέμπτη είναι να γνωρίζεις τα αρνητικά σημεία (όλα τα είδη τους), όταν εμφανίζονται.

Η έκτη είναι η ικανότητα να αναλύεις δεδομένα γρήγορα.

Η έβδομη είναι η ικανότητα να αναλύεις την κατάσταση.

Η όγδοη είναι η προθυμία να εξετάσεις πιο διεξοδικά την περιοχή που έχει τα περισσότερα αρνητικά σημεία.

Έπειτα, πρέπει να διαθέτεις τη γνώση και τη φαντασία που απαιτούνται για να τα χειριστείς.

Θα μπορούσε να ονομάσει κανείς τα παραπάνω βήματα κύκλο παρατήρησης. Αν πούμε ότι ο χειρισμός είναι το ένατο βήμα, αυτός θα ήταν ο Κύκλος του Ελέγχου. Κύκλος σημαίνει όλα τα βήματα, από την αρχή μέχρι το τέλος μιας ενέργειας.

Αν κάποιος ήταν εκπαιδευμένος στο να καταλαβαίνει όλες τις παραλλαγές των αρνητικών σημείων (παραλογισμών) και στο να μελετά προσεκτικά μέχρι να συλλάβει μια ιδανική σκηνή και να εξοικειωθεί με την όλη σκηνή ή το είδος της περιοχής, η ικανότητά του να παρατηρεί και να χειρίζεται τα πράγματα θα μπορούσε να θεωρηθεί πολύ μεγάλη.